İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN KAVRAM VE KURALLARININ GELİŞİMİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN KAVRAM VE KURALLARININ GELİŞİMİ 

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Tarihsel Gelişimi

Hipokrates (M.Ö. 460-370} ilk kez kurşunun zararlı etkileri üzerinde durmuş, kurşun

koliğinden söz ederek onu tanımlamış, aynı zamanda halsizlik, görme bozuklukları ve felçler ile kurşuna maruziyet arasında ilişki bulunduğuna dikkat çekmiştir.

Heredolos (M.Ö. 484-425} ilk kez işçilere yeterli besin verilmesi üzerinde durmuştur.

Juvenal (M.S. 60-140} demircilerin göz lezyonları ile ayakta durarak çalışanların varislerinden söz etmiştir.

Paracelsus (1493-1541) madencilerde ve baca temizleyicilerinde meslek hastalıkları saptamış, "De Morbis Metallicis" adlı kitabında, bu gün pnömokonyoz diye bilinen kronik akciğer hastalıklarının klinik tablosunu çizmiş ve "meslek hastalıkları riskinin artması, endüstriye! gelişmenin sonucudur" demiştir. Her madde zehirdi ve zehir olmayan madde yoktur. Zehir ile ilacı ayıran dozdur." Diyerek toksikolojinin temelini atmıştır.

RobertOwen (1771-1858), İskoçya'daki fabrikasında on yaşının altında kimseyi çalıştırmadan, çalışma saatini azaltarak, gençler ve yetişkinler için eğitim programları hazırlayarak ve işyerindeki çevre koşullarını düzelterek ticari başarısının devam ettiğini göstermiştir. 1802 yılında İngiltere Parlamentosu'nda "Çırakların Sağlığı ve Morali" adlı yasanın çıkarılmasında rol oynamış, günlük çalışma süresini 10 saate düşüren yasanın çıkması için parlamento üyelerini teşvik etmiştir.

Percival Potl - 1714 ile 1788 yılları arasında yaşayan, "Bel Kemiği Eğriliklerinde Sık Görülen Alt Taraf Organlarındaki Felçler Üstüne" adındaki kitabında özellikle baca temizleyicilerinde görülen skrotum kanserlerinin nedeni olarak is üzerinde durmuş ve bunu bir meslek hastalığı olarak nitelendirmiştir.

Platon (Eflatun) - M.Ö. 428-348: Çalışma koşullarından kaynaklanan sorunlara,

Aristo – M.Ö. 384-322: Koşucularda gözlediği bazı sorunlara, gladyatörlerin beslenmelerinde dikkat etmesi gereken konulara,

Romalı Pliny – M.S. 23-79: çalışma ortamındaki tehlikeli tozlara karşı çalışanların korunması amacıyla maske yerine geçmek üzere başlarına torba geçirmelerini önermiştir.

Michael Sadler, 1832 yılında parlamentoya yeni bir yasa Önerisi getirmiş ve 1833 yılında "Fabrikalar Yasası" adı altında yürürlüğe girmesini sağlamıştır. Bu yasa ile fabrikaların denetimi için müfettiş atanması zorunlu kılınmış, 9 yaşın altındaki çocukların işe alınması ve 10 yaşından küçüklerin ise 12 saatten fazla çalıştırılmaları yasaklanmıştır.

Gregorius Agricola-George Bauer: Saksonyalı hekim, 1526’da Avrupa madenlerinde çalışan işçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren “De Re Metalica” adlı eserini yazmıştır.

Bernardino Ramazzini: (1633-1714), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir. Bu zat, 1713 yılında yayınladığı “De Morbis Artificum Diatriba” isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meşgul olmuştur. İş kazalarını önlemek için iş yerlerinde koruyucu güvenlik önlemlerinin alınmasını önermiştir. Kurşun ve cıva zehirlenmelerini incelemiş ve belirtilerini saptamıştır. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili korunma yöntemleri üzerinde durmuş, işyerlerinin sıcaklık derecesinden, işyeri havasında bulunabilecek zararlı etkenlerden ve bunların giderilmesi için alınması gerekli önlemlerden ve havalandırma yöntemlerinden söz etmiştir. Ergonomi ilkelerini daha 17. yüzyılda açıklamıştır

Endüstri sağlığı sorunları, daha sonra, özellikle sanayileşme hareketleri içinde büyük bir ilgi toplamıştır. İş hekimliği İtalya’da doğmuş ise de, büyümesini ve gelişmesini sanayi inkılabının (1760-1830) beşiği olan İngiltere’de geçirmiştir.

·         İlk İşyeri hekimi oldu.

·         Hastalara mesleğinin sorarak,

·         Ayrıntılı çalışma öyküsü alarak,

·         İş ve hastalık ilişkisini sorguladı.

·         De Morbis Artificum Diatriba (Çalışanların hastalıkları) adlı kitabında meslek hastalıklarını sistematik olarak ele aldı.

·         İş Sağlığının Kurucusu – “Babası”.

·         1986’ da Joponya’ da açılan İş ve çevre sağlığı Üniversitesinin bahçesine Dr. Ramazini’ nin heykeli dikildi. Konferans salonuna adı verildi.

İngiltere’de  XIX. yüzyılın başlarında (1802), “Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu” ve bunu izlemek üzere (1833) “Fabrikalar Kanunu yayınlanmıştır. Bu sonuncu kanunda, “İş Güvenliği Müfettişliği” öngörülmüştür.

Amerika Birleşik Devletlerinde, XX. Yüzyılın başında büyük bir çalışma görülmektedir. Meslek Hastalıkları (The Occupational Diseases) isimli etraflı ilk Amerikan kitabı, Cornell Üniversitesi iç hastalıkları profesörü Gillmann Thomson tarafından 1914 yılında yayınlanmıştır.

1919 yılında Cenevre’de, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur.

İş sağlığı ve güvenliği olgusu özellikle, 1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı İş

Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iş sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıştır.

İş sağlığı ve iş güvenliğinin amacının;

a. Çalışanları korumak,

b. Üretim güvenliğini sağlamak,

c. İşletme güvenliğini sağlamak olduğu kabul edilebilir

Türkiye’de İş Güvenliği Konusundaki Devlet Denetimi ve İlgili Birimler

·         Türkiye’de genel olarak iş hayatını denetleme yetkisi Devlet’e aittir.

·         Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın İSG konusundaki denetimden sorumlu birimi İş Teftiş Kurulu’dur.

·         İSG konusunda hizmet veren İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi (İŞGÜM) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) bulunmaktadır.

Günümüzde İSG ile ilgili Ulusal Kuruluşlar

·         Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

·         Sağlık Bakanlığı

·         İşçi ve İşveren Sendikaları

·         Meslek Odaları

ILO Stratejisi;

·         Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek,

·         Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri, için daha fazla fırsat yaratmak,

·         Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak,

·         Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirmek,

o   Sözleşmeler

o   Tavsiye kararları

o   Teknik yardım

o   Eğitim ve danışmanlık

•       3008 sayılı İş Kanunu:

–      8 Haziran 1936 tarihinde çıkarıldı

–      Cumhuriyet dönemi ilk iş kanunu

–      Temel iş sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almıştır.

•       931 sayılı İş Kanunu

–      1967 yılında çıkarılan 

–      içerisinde ilk defa modern hükümlerle yer alan disiplin,

–      bu Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafından şekil yönünden iptal edilmesinden sonra, 1971 yılında çıkarılan 1475 sayılı İş Kanunu içerisinde de aynı hükümlerle yer almıştır.

•       4857 sayılı İş Kanunu :  2003 yılında çıkarılmıştır.

•       Dilaver Paşa Nizamnamesi

–      1865 yılında yayınlandı

–      Osmanlıda  İlk yasal isg belgesidir.

–      100 maddeden oluşur.

–      Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalışma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeşitli konuların ele alındığı görülür.

–      Üretimin arttırılmasını öncelik vermiştir.

–      Padişah onaylamamıştır.

•       Maadin Nizamnamesi

–      1869 yılında iş güvenliği için önemli bir yasadır.

–      kömür madeni iş kolunda, bütün madenlerde çalışanların güvenliği ile ilgili çeşitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır.

–      evirde yürürlükte bulunan zorunlu çalışmayı ortadan kaldırmış ve bu suretle çalışmanın ekonomik yönlerinin yanında insani yönlerine de değer verilmesi vurgulanmıştır.

–      İş kazasında kazazede ailesine mahkemece hükmedilecek ceza işverence ödenir demiştir.

–      Havzada her işveren diplomalı bir işyeri hekimi ve eczane bulundurmalıdır.

•       Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun (Ereğli Kömür Havzası Maden İşçisinin Hukukuna İlişkin 151 sayılı Kanun):

–      Milli Mücadele’nin en yoğun olarak yaşandığı bir dönemde,

–      10 Eylül 1921 tarihinde,

Sakarya Savaşı sırasında çıkarılmıştır.