DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Türkiye'de ve Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği

ILO: Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization)

WHO: Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization)

NACE: Avrupa Topluğundaki Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflandırması

GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla

GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla

İSGGM: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İSGÜM: İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü

İSG: İş Sağlığı ve Güvenliği

Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu (ILO)

Dünyada iş sağlığı ve güvenliğinin mevcut durumunu değerlendirmek için, bu konuda öncü olan iki uluslararası kurumun; Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün verileri kullanılmıştır.

ILO tahminlerine göre *;

Dünyadaki işgücü : 3 Milyar

Kadın işgücü : 1.2 Milyar

İşle ilgili ölümler : 2.31 Milyon

İş kazaları : 337 Milyon

Meslek hastalıkları : 160 Milyon

Dünya GSMH : 30 Trilyon $

İSG kaynaklı kayıp : GSMH’nın %4’ü düzeyindedir (1.2 Trilyon $)

 (İSG) açısından yeterince gelişmemiş olan Çin ve diğer Asya ülkeleri gibi ülkelerde ölümlü iş kazalarının daha fazla meydana geldiği görülmektedir

Kazalarının Bölgesel Bazda Dağılımı (2002)

ILO verilerine göre 1980-1995 yılları arasında görülen ölümlü iş kazalarının yıllık ortalaması alınarak sektörel  dağılımına bakıldığında; en fazla ölümlü iş kazasının inşaat sektöründe meydana geldiği, madenciliğin ise çalışan sayısına göre en yüksek ölümlü iş kazası oranlarına sahip olduğu görülmektedir

 ILO Verilerine Göre Meslek Hastalıklarının Dağılımı (1980-1995 dönemi, yıllık ortalama )

ILO tahminlerine göre; meslek hastalığı nedenli ölümlerin tahmini dağılımı incelendiğinde;

%32’sinin mesleki  kanserlerden ve %23’ünün kardiyo vasküler sistem hastalıklarından kaynaklandığı görülmektedir.  Maliyetleri  değerlendirildiğinde ise kas iskelet sistemi hastalıklarının %40 ile en çok kaynak israfına neden olduğu görülür.

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinde Mevcut Durum (SGK)

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerine ulaşabildiğimiz tek kaynak Sosyal Güvenlik Kurumu istatistikleridir. Bu verilere göre

2011 yılında Türkiye’de 1.435.000 işyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde 11.030.000 işçi istihdam edilmiştir. Ayrıca bu işyerlerinde 69.000 iş kazası, 433 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, bunların 850’sı ölümle sonuçlanmıştır. 2008 yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı ise 1.900.000’dir.

Türkiye’de günde; yaklaşık 200 iş kazası olmakta,3 kişi hayatını kaybetmekte, 4 kişi iş göremez hale gelmekte Ülkemizdeki işyerlerinin neredeyse tamamı (%99.7) küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmaktadır.

1.170.000 işletmenin %85’i 1-9 sigortalı çalıştıran işyerlerinden, %13’ü 10-49 sigortalı çalıştıran işyerlerinden ve %1.6’sı ise 50-249 sigortalı çalıştıran işyerlerinden oluşmaktadır.

Çalışanların ise %29.1’i 1-9 işçi istihdam eden işyerlerinde, %32.9’u 10-49 işçi istihdam eden işyerlerinde, %21.8’i ise 50-249 işçi istihdam eden işyerlerinde bulunmaktadır.

2008de iş kazalarının %33.8’i 1-9 işçi çalıştıran, %26.7’si 10-49 işçi çalıştıran %20.2’si 50-249 işçi çalıştıran işyerlerinde toplam olarak %80.7’si KOBİ lerde kaza meydana gelmektedir

iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu maddi ve manevi  kayıplar, ülke ekonomisi açısından fevkalade önemli boyutlara ulaşmaktadır.

Bu nedenle ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği alanında çok ciddi tedbirlerin alınması mecburiyeti vardır.

 İş kazası sayılarının son 5 yıllık dağılımında en çok iş kazası görülen sektör olarak metal birinci sırada, tekstil ikinci sırada, inşaat ise üçüncü sırada gelmektedir. İş kazaları 100bin çalışana oranlandığında sıralama değişmekte ve ilk üç sırada maden, metal ve makine sektörleri gelmektedir.

 Ölümlü iş kazası sayılarının son 5 yıllık dağılımında en çok ölümlü iş kazası meydana gelen sektör olarak inşaat birinci sırada, nakliyat ikinci sırada, maden ise üçüncü sırada gelmektedir. Ölümlü iş kazaları 100bin çalışana oranlandığında sıralama değişmekte ve ilk üç sırada maden, inşaat ve nakliyat sektörleri  gelmektedir. Ölümlü iş kazalarının sektörler içindeki dağılımında inşaat sektörü %30.4 gibi bir oranla  birinci sırada yer alırken, 100 bin çalışan sayısına göre ölümlü iş kazalarına bakıldığında ise yüzbinde 82 gibi bir oranla madencilik sektörü ilk sırada yer almaktadır

GÜÇLÜKLER

• Uluslararası kuruluşlar (ILO, WHO, Eurostat) tarafından yayınlanan İSG verileri arasında tutarsızlık olması

• Ülkemiz İSG verilerinin Eurostat ile uyumlu olmaması

• Ülkemiz rakamlarının sadece sigortalı işçileri kapsaması, Avrupa ve Dünya ülkelerinde ise tüm çalışanları

• Ülkemizde 2 gün ve üzeri iş günü kaybına neden olan kazalar bildirilirken, AB üyesi ülkelerde 3 gün ve üzeri

• Bildirim eksikliği

• Kayıt dışı istihdam

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

• Uluslararası İSG veri standardının oluşturulması

• AB standardına paralel olarak TÜİK tarafından konuyla ilgili yürütülmekte olan projenin tamamlanması

• Tüm çalışanları kapsayacak İSG Kanununun yayınlanması

• İş kazası bildirimlerinin AB Direktiflerine uyumlu hale getirilmesi

• Tüm sosyal tarafların konuyla ilgili bilinçlendirilmesi

Kayıt dışı istihdam ile ilgili Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göz atmak iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yukarıda bahsedilen çözüm önerileri bakımından faydalı olacaktır. 2010 yılı Şubat döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,6 artışla % 47,5 olarak gerçekleşmiştir.

İşsizlik oranı %14,4 ve kayıt dışı istihdam oranı ise 2009 yılı rakamlarına göre % 42,3’dür

İSG Kaynaklı Maddi Kayıp

ILO yayınlarına göre, endüstrileşmekte olan ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyeti, bu ülkelerin Gayrı Safi Yurtiçi Hasılalarının yaklaşık %4’ü oranındadır. (Introductory Report: Decent Work - Safe Work, Takala, 2005) Bu oran gelişmiş ülkeler için %1-3’dür.

Ülkemizde, Türkiye İstatistik Kurumundan alınan 2009 yılı verilerine göre GSYİH 953, 974 Milyar TL’dır

Ülkemizde ILO kriterlerine göre iş kazaları ve meslek hastalıklarında katlanılacak maliyet; %4 üzerinden yaklaşık yılda 38 milyar TL olarak hesaplanmaktadır.

 BAZI ÜLKELERDEKİ İSG KURUMLARI VE YAPILARI

1) İNGİLTERE: Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (HSC) -Sağlık ve Güvenlik Kurumu (HSE) -

2) ALMANYA: 20' den fazla işçinin çalıştığı işyerinde işveren İSG Kurulu kurmak zorundadır.

 Almanya’ da Federal Kanunlar genel çerçeveyi sağlar ve bu kanunlar yönetmelik, tavsiye ve standartlar ile desteklenirler.

Bu yüzden devlet, idari bağımsızlığı olan meslek sandıkları (BG’ ler) ve yönetime katılma hakkı olan işletmelerin her biri kendi sektörleri için daha uygun düzenlemelerin, misyon, görev, kontroller hazırlanmasında rol alır

3) İSVEÇ: İsveç’te çalışma ve istihdamdan sorumlu İsveç Çalışma Bakanlığı, 1974’te kurulmuştur. 1999’da bu Bakanlığın görevleri Sanayi, İstihdam ve Ulaştırma Bakanlığı’na devredilmiştir. Bakanlık, 2007 Ocak ayı itibari ile hükümet kararı ile tekrar kurularak görevlerini devralmıştır. Bakanlık, konusuyla ilgili pek çok devlet kuruluşuna vekâlet etmektedir. Bunlardan İSG ile ilgili olarak İsveç Çalışma Çevresi Kurumu (SWEA) ve Ulusal Çalışma Hayatı Enstitüsü (NIWL)’nden sorumludur.

4) İSPANYA: İspanya hükümeti, çalışma yaşamı mevzuatını düzenleme konusunda tüm yetkiye sahiptir. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki düzenlemeler, İş ve Göç Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Özerk bölgeler bu düzenlemelere uymakla yükümlüdürler. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu: Ulusal İş Hijyeni ve Güvenliği Enstitüsü: İş ve Sosyal Güvenlik Teftişi:

5) FİNLANDİYA: Finlandiya’ da iş sağlığı ve güvenliği konuları birbirinden ayrılmaktadır: Güvenlik konuları işveren ve işçi temsilcileri tarafından işletme içinde ele alınırken, sağlık konuları Sağlık Birimine aittir

6) İTALYA: İtalya’ da İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü, Çalışma ve Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak ve

bölgesel koordinasyon komiteleri ve sosyal taraflarla birlikte çalışmalarını yürütmektedir. İş sağlığı ve

güvenliği ile ilgili sorumlulukları mevzuat iyileştirme çalışmaları, denetim, işyerlerindeki sağlık hizmetleri ve iş hayatını desteklemektir. İşyerlerinde Önlemler Ulusal Bilgi Sistemi’ ne (SINP), Çalışma ve Sağlık Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığı, İtalyan İşçi Tazminatları Otoritesi (INAIL), Denizcilik Sektörü Sosyal Sağlık Enstitüsü (IPSEMA), Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ISPESL) ve İş Sağlığı ve Ulusal Önleme Enstitüsü’ nden oluşan bir ekip, çalışmaları sürdürmektedir. Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği sisteminin idari yapısı genel anlamda, halk sağlığı ve çalışma politikası olmak üzere 2 temel bölümden oluşmaktadır.

7) HOLLANDA: Hollanda Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığında iş teftiş ve iş sağlığı güvenliği hizmetleri

ayrı ayrı yapılanmıştır. İş teftişin faaliyetleri 6 coğrafi bölgede 250 iş müfettişi tarafından yürütülmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü ile İş Teftiş Genel Müdürlüğü bilgi için her ay toplantı yapar

SONUÇ ;

 Farklı ülkelerde önleme ve korumanın nasıl organize edildiği üzerine yapılan bu karşılaştırmalı çalışma, Çerçeve direktifin tüm üye ülkelerdeki iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu üzerinde etkisi olduğunu göstermektedir.

Araştırma sonuçları, uyumlaştırma sürecinin henüz tamamlanmamış olduğunu da vurgulamaktadır. Bu ülkeler, Avrupa hedeflerine ulaşmak için zaman zaman farklı yollar da seçmişlerdir.